آب، يكي از عناصر تشكيل دهنده، زمين است. سطح
عظيمي از زمين را آب پوشانده است. همه آن چه از آن به نام موجود زنده، ياد مي
كنيم، وابسته به آب هستند و حيات و زندگي خود را از آن دارند. خداوند درباره نقش
بنيادين آب در حيات و زندگي موجودات در آیه 30 سوره انبیا و 45 سوره نور مطالبی
فرموده است.
در اين ميان، نقش آب شيرين و گوارا در بقا و تداوم زندگي
بشر و بسياري از گياهان و جانوران محسوس تر است؛ چرا كه آب شور و تلخ، نمي تواند
تأثير چنداني در بقاي انسان و گياهان و جانوران خشكي داشته باشد. به اين معنا كه بخش
بزرگي از موجودات زنده اي كه در خشكي زندگي مي كنند، برخلاف جانوران دريايي، نيازمند
آب شيرين و گوارا براي ادامه حيات خود هستند. از اين رو از آب شيرين و گوارا به
نام رزق الهي ياد شده است. (بقره، آيه60)
خداوند در آيات 68 تا 70 سوره واقعه از ارزشمندي آب
شيرين و گوارايي كه از ابرها فراهم مي آيد به عنوان يك نشانه خداشناسي و معادشناسي
ياد مي كند و انسان ها را به تدبر در اين امر فرا مي خواند. در حقيقت آب شيرين و گوارايي
كه از ابرها مي بارد، منت الهي بر انسان است كه مي بايست شكرگزار آن باشد. هر كسي
با نگاهي به كيفيت و چگونگي دست يابي آدمي به آب شيرين و گوارا كه از ابرها و چشمه
سارها و چاه ها به دست مي آيد مي تواند توجه خداوند به رزق بشر و ادامه حيات وي را
دريابد و نسبت به اين نعمت ها سپاسگزار خداوند باشد و بر مشيت خداوندي شكر نمايد.
(حجر، آيه22، نحل، آيه10، فرقان، آيات 48 و 49 و فاطر، آيه12)
آب شيرين و گوارا و پاكيزه به ويژه اگر سرد و خنك باشد،
مطلوب بشر است و انسان اين نوع آب را دوست دارد و براي او ارزشمند است. (فاطر،
آيه12، ص، آيه42؛ و نيز مرسلات، آيه27)
در اين ميان آب باران به سبب داشتن اين ويژگي ها، آب
مناسبي براي بشر است و لازم است تا انسان سپاسگزار باراني باشد كه اين علاقه انسان
را برآورده مي سازد. (حجر، آيه22؛ نحل، آيه10؛ فرقان، آيات48 و 49) از اين رو
خداوند از آب باران به عنوان آب مبارك و پربركت ياد مي كند كه نيازهاي بشر و ديگر موجودات
را در بهترين و آسان ترين شكل تأمين مي كند. (اعراف، آيه96؛ ق، آيه90)
از آن جايي كه درصد آب شيرين و گوارا نسبت به آب شور و
تلخ بسيار اندك است، مسئله چگونگي مصرف يا مصرف بهينه آن در آموزه هاي دستوري قرآن
مطرح شده است و خداوند از انسان ها خواسته تا در مصرف بهينه و به دور از هر گونه
اسراف و تبذير آب بكوشند، به طوري كه هر گونه مصرف نابجا و نادرست آب گوارا و
شيرين، به معناي عمل فاسد (بقره، آيه60) يا اسراف و زياده روي (اعراف، آيه31)
شناخته شده و كساني كه از مصرف بهينه تجاوز مي كنند به عنوان مفسدان در زمين و
انسان هايي كه خداوند آنان را دوست نمي دارد، معرفي مي شوند. (همان آيات)
گزارش هاي قرآني بر اين معنا تأكيد دارد كه مصرف بهينه
آب به ويژه در جاهايي كه كمبود آب وجود دارد، امري لازم و ضروري است. مصرف بهينه آب
بايد به گونه اي صورت گيرد كه كمبود آب آسيبي به محيط زيست گياهي و جانوري وارد
نسازد.
از آيه155 سوره شعراء و 27 و 28 سوره قمر به دست مي آيد
كه انسان لازم است به گونه اي آب را مصرف و سهميه بندي كند تا جانوران و گياهان
نيز از آن بهره مند شوند. اين كه خداوند براي ناقه صالح سهميه اي از آب قرار داده،
به معناي حق ثابتي براي جانوران و گياهان از آب شيرين مصرفي است.
انسان ها مي بايست به آب هاي سطحي چون آب باران، آب رودها
و آب چشمه ها كه در دسترس آسان بشر و شيرين و گوارا و پاك است، توجه ويژه داشته باشند
و اجازه ندهند تا به هر شكلي آلوده يا اسراف شود و به درستي مصرف نشود.
اصولا آب هاي سطحي و روان، آب هاي چشم نواز و دلپذيري هستند
كه جلوه هاي زيباي آن بشر را به وجد و سرور مي آورد و افسردگي و غم را از دل ها مي
زدايد. از اين رو، مي بايست به جنبه هاي زيباشناختي و تأثيرات رواني آب هاي جاري
توجه داشت و آن ها را به شكل نادرستي تغيير نداد. (حجر، آيه 45؛ اسراء، آيات 90 و
91؛ رحمن، آيات 46، 62 و 66 و آيات ديگر)
به هر حال، آب مايه حيات و تداوم زندگي بشر و ديگر
جانوران است و در اين ميان آب شيرين به ويژه براي انسان و گياهان و موجودات خشكي
بسيار مهم و حياتي است؛ چرا كه بقاي اينان به آب شيرين به دور از تلخي و شوري است و
براي بسياري از آنان، آب شيرين مطلوب مي باشد. (فاطر، آيه12) بنابراين لازم است تا
جهت بقاي گياهان و جانوران، در مصرف و مديريت آب تلاش كنيم و به عنوان خليفه الهي
در زمين، نقش آبادسازي و ربوبيت خود را به درستي انجام دهيم.
نقش آب در زندگي
با نگاهي به مطالب پيشين مي توان به درستي از نقش آب در
زندگي آگاه شد. با اين همه براي تبيين ارزش آب به ويژه آب هاي شيرين در زندگي
موجودات زميني، لازم است تا نگاهي دوباره به اين موضوع داشته باشيم تا زماني كه از
مديريت آب و مصرف بهينه آن سخن گفته شد، ارزش مصرف بهينه و مديريت آب به خوبي
معلوم شود.
بي گمان آب، مهم ترين نقش را در آباداني زمين ايفا مي
كند؛ زيرا در عمران و آباداني زمين همين بس كه اگر هر جا آب يافت شد، زندگي و حيات
معنا مي يابد. از اين رو آبادي و اجتماعات بشري را به آب مرتبط دانسته اند و با نگاهي
به جوامع بشري بلكه جانوري و گياهي مي توان دريافت هر جايي كه آب يافت شد، زندگي و
حيات معنا يافت و اجتماعات انساني، جانوري و گياهي شكل گرفت.
خداوند نيز در آيات بسياري از جمله آيات 22 و 164 سوره
بقره و 99 سوره انعام و 57 سوره اعراف از نقش آب در آباداني زمين سخن به ميان
آورده و در آيه 6 سوره انعام به صراحت اعلام مي كند كه آب به ويژه آب هاي باران كه
گوارا و شيرين است با ايجاد رودها و نهرها و بركه ها، عامل اساسي در شكل گيري
شهرها و تمدن هاي بشري بوده است.
آب افزون بر اين كه بهداشت و نظافت ظاهري و جسمي بشر را سبب
مي شود (بقره، آيه 222؛ فرقان، آيه 48)، همچنين آرامش روحي و رواني بشر را تأمين
مي كند. (انفال، آيه 11)
آب، مهم ترين، عامل قدرت و فزوني آن است. (انعام، آيه 6؛
هود، آيه 52) آب اين نقش را از طرق مختلف ايفا مي كند. از جمله اين كه موجب افزايش محصولات و
فرآورده هاي غذايي، افزايش جمعيت و ثروت جوامع بشري مي شود و اين گونه به جوامع
قدرت مي بخشد.
بي گمان به همان اندازه كه انسان با آب ارتباط دارد،
گياه و جانور نيز به آب وابسته است؛ زيرا مايه حيات و بقاي آنان است. در اين ميان
افزايش بارندگي، به معناي افزايش گياه و تنوع آن در سطح زمين است و آب نقش بي بديلي
را در اين زمينه ايفا مي كند. از اين رو بارها خداوند در آياتي از جمله 265 سوره
بقره و 99 سوره انعام و 4سوره رعد، از نقش آب در پيدايش سبزه و گياه و باغ و بوستان
سخن به ميان مي آورد.
از نظر قرآن، انسان و جانوران وابسته به گياهان هستند و
از حبوبات (انعام، آيه99؛ نباء، آيات 14و 15)، دانه هاي روغني (مؤمنون، آيات
18و19)، ميوه ها (نحل، آيات10 و 11) و برگ و چيزهاي ديگر آن استفاده مي كنند.
افزون بر اين كه جانوران از علوفه و دانه ها و ميوه هاي گياهان استفاده كرده و انسان
نيز از گوشت و شير و پوست و ديگر فرآورده هاي جانوري سود مي برد و تغذيه مي كند.
اين گونه است كه ارتباط تنگاتنگي ميان انسان با گياهان و نيز جانوران ايجاد مي شود.
خداوند در آياتي از جمله آيه24 سوره يونس و 10 سوره نحل،
از نقش اساسي آب در دامداري و تأمين علوفه دام سخن به ميان مي آورد و يادآور مي
شود كه چگونه اين افزايش دام و دامداري در رشد تغذيه و سلامت آن براي انسان نقش ايفا
مي كند و موجبات ثروت و قدرت بشر مي گردد.
به سخن ديگر، آب افزون بر اين كه موجبات زيبايي طبيعت با
افزايش گياهان و رونق كشاورزي مي شود، موجب افزايش دام و در نتيجه ثروت و قدرت
جوامع بشري نيز مي شود. (يونس، آيه24؛ انعام، آيه99؛ حج، آيه5 و آيات ديگر)
بنابراين، نمي توان از نقش آب هاي شيرين و گوارايي كه از
طريق باران، چشمه سارها، چاه ها و رودها به دست مي آيد، در زندگي بشر غافل شد.
هرگونه غفلت از اين مهم به معناي كاهش ثروت و قدرت بشر و بازماندن از قافله رشد و شكوفايي
تمدني است. از اين رو، لازم است تا آب هرچند كه فراوان باشد، مديريت شود، چه رسد
كه با كمبود جدي آبهاي شيرين در سطح جهان مواجه هستيم و هرگونه اخلال و اختلال و
فساد در آبهاي شيرين و گوارا به معناي افساد در زمين و محيط زيست تلقي مي شود و مي
بايست از آن پرهيز كرد.
مديريت آب و مصرف بهينه
باتوجه به ارزشمندي و جايگاه ويژه و اختصاصي آب بويژه
شيرين آن، لازم است تا همگان بسيج شوند و در مصرف درست و بهينه آب بكوشند و مصرف
آن را مديريت نمايند تا همه بخشهاي گياهي، جانوري و انساني به درستي و متناسب به
نياز، از آب مطلوب و گوارا بهره مند شوند.
آيات قرآني، بر مديريت صحيح آن تأكيد دارند و از انسان
ها خواسته شده تا ضمن حفاظت بر منابع آبي و پرهيز از آلودگي آن، در مصرف درست و
بهينه آب كوشا باشند و لذا از هرگونه اسراف و تبذير آب پرهيز داده شده است و كساني
كه به آلوده سازي آب اقدام مي كنند و يا مصرف نادرست و اسراف گونه اي را در پيش مي
گيرند به عنوان انسان هاي فاسد شناسايي شده و از جرگه انسانهاي محبوب خداوند خارج
شده و جزو انسان هاي مبغوض قرار مي گيرند.
اين كه شخص به عنوان فاسد بلكه مفسد در زمين شناخته شود
و مورد خشم و غضب خداوند قرار گيرد، به معناي آن است كه گامي بر خلاف فلسفه و
اهداف آفرينش برداشته و فرصتهاي بسياري از ديگران سلب كرده و مي بايست به سبب اين
ظلم و ستم بزرگ به خود و ديگران، مجازات شود. (بقره، آيه 60؛ اعراف، آيه 31)
براي اين كه همگان از گياهان و جانوران و انسانها از آب
به مقدار موردنياز بهره مند شوند، لازم است تا انسان به حكم وظيفه آباداني و عمران
زمين (هود، آيه 6) و نيز به حكم خلافت الهي بر موجودات جهان (بقره، آيه 30) در شرايط
عادي در مصرف به جا و درست آن بكوشد و در آبها افساد و فساد نكرده و آن را آلوده
نسازد. همچنين در شرايط غيرطبيعي و دوره كمبودها و خشكسالي ها با سهميه بندي، همه
موجودات را از دسترسي به آب سالم و گوارا بهره مند سازد. از اين رو هرگونه تجاوز به سهميه بندي
از سوي انسان به عنوان ظلم شناخته و تفسير شده و به طور طبيعي مجازاتي در دنيا و
آخرت بر اين گونه رفتارهاي ستمگرانه تعيين شده است. (بقره، آيه 60)
از روش هاي مديريت آب به ويژه آب هاي سطحي و باران ها و
سيلاب ها، ايجاد سد است. خداوند در آياتي به نقش سدسازي در مديريت آب و رشد و
شكوفايي اقتصادي و دست يابي به تمدن هاي قدرت مند و ثروت مند اشاره مي كند. به عنوان
نمونه به سد مارب در يمن و دوره حكومت سبائيان اشاره كرده و مي فرمايد كه اين سد
موجب افزايش ثروت و قدرت جامعه شد ولي به سبب كفر آنان، خداوند اين سد را خراب كرد
كه به تبع ويراني اين سد، جامعه از رشد و شكوفايي باز ماند و از تمدن ساقط شد.
هرچند كه سدسازي از سوي ذوالقرنين براي جلوگيري از اقوام
ياجوج و ماموج بود، ولي از اين اشارات قرآني مي توان اين معنا را به دست آورد كه
سدهايي كه ساخته مي شود، بايد سدهاي با استحكام باشد تا در برابر امواج خروشان سيلاب
ها يا اقوام مقاومت كند. سدي كه ذوالقرنين ساخت، از آهن و مس گداخته بود كه استحكام
زيادي داشت. بنابراين، توجه به استحكام و مقاومت بالاي سد در سدسازي براي مهار
سيلاب ها و آب هاي باران و رودها ضروري است. (كهف، آيه 94 تا 97)
درباره سد مارب نيز گفته شده كه از استحكام خوبي
برخوردار بود. سد مارب به وسيله «سبأبن يشجب بن يعرب»، بنيان نهاده شد، گرچه
اجل به او مهلت نداد تا اتمام آن را ببيند. سپس پادشاهان حمير، كار آن را به پايان
رساندند. گويند: اين سد بين كوه هاي آن ناحيه [ دربين سه كوه] برپا شده بود و تمامي
سيلاب هاي منطقه را مهار و ذخيره سازي مي نمود. (تاريخ ابن خلدون، ج 1، ص 346) مفسران، آيه
16 سبأ را- كه باغهاي سبأ به وسيله سيل عرم نابود شد- درباره آب همين سد دانسته اند كه پس از
شكسته شدن و جريان آب، موجب نابودي باغها و انقراض قوم سبأ و تمدن عظيم آنان در
يمن شد. (تفسيرالتحرير و التنوير، ج 22، جزء 26، ص 169-170)
مديريت آب به معناي تغيير در محيط زيست و افزايش اكسيژن
و خنك كردن محيط و بوم زيست، افزايش گياهان و جانوران و تغييرات آب و هوا به سمت
اعتدال، (بقره آيات 164 و نور آيه 45 و انبياء آيه 30) است، زيرا هر جنبنده اي از آب
پديد مي آيد (نور آيه 45) و زنده شدن موجودات، از آب (انبياء آيه 30) است و اگر آب در
جايي فراهم آيد به ويژه آب شيرين باران كه داراي خواص بسياري خصوصا در پرورش دام و
گياه است، هم، افزايش گياهان را سبب مي شود و هم تعديل آب و هوا را موجب مي شود.
قوم سبا با مديريت آب توانسته بودند كويري را به گلستان
تبديل كنند، ولي همين كه سد از ميان رفت و سيل هاي خروشان سد، گياهان و جانداران و
انسانهاي پيرامونش را به هلاكت كشاند، پس از آن هرگز آن سرزمين رنگ آبادي و آباداني
و تمدن پيشين را نديد و تجربه دوباره اي نكرد.
نكته اي كه خداوند در مديريت آب به آن توجه مي دهد،
مسئله سهميه بندي آب به ويژه در خشكسالي و مناطقي است كه همواره با كمبود آب مواجه
هستند. در سهميه بندي آب مي بايست به گونه اي عمل شود تا همه موجودات از گياهان و جانوران
و انسان به مقدار مناسب و مورد نياز از آب بهره مند شوند. بنابراين، در مديريت آب تنها اموري چون
گردآوري، نگه داري و حفظ آن مطرح نيست، بلكه سهميه بندي به مقدار مورد نياز نيز
مورد توجه قرار مي گيرد. بر اين اساس، هر گونه روش هاي علمي كه بتواند مصرف را
مديريت نمايد و به مقدار مورد نياز براساس سهميه مناسب در اختيار هر بخش از
كشاورزي، دامداري، بهداشت و آشاميدن قرارگيرد، چنين مديريتي مطلوب خواهد بود. (شعراء، 155؛
قمر27 و 28)
مشكل عمده اي كه اكنون كشور ايران با آن مواجه است، مشكل
مصرف نادرست آب در بخشهاي گوناگون است. چنان كه گفته شد، آب در بخش هاي گوناگون
صنعتي، كشاورزي، دامداري، بهداشت و تغذيه، به درستي سهميه بندي نشده است. با آن كه
ايران در منطقه كم باران جغرافيايي قرار دارد، ولي حجم عظيم آب هاي شيرين كه در
اين مناطق جغرافيايي جريان دارد، به گونه اي است كه در طول تاريخ، بزرگترين تمدن
هاي بشري را پديد آورده است.
از آن جايي كه بخش كشاورزي به طور نادرست از آب استفاده
مي كند، بخش اعظم آب هاي شيرين و گواراي ايران هدر مي رود بي آن كه مقدار افزوده
كشاورزي چشم گير باشد. اين در حالي است كه با بهينه سازي مصرف و سهميه بندي آن از طريق
آبياري قطره اي و مانند آن مي توان نه تنها سطح زير كشت را افزايش داد، بلكه ثروت
و قدرت ايران را با همين مقدار آب چنان بالا برد كه تمدن اقتصادي شكوفايي را در
جهان دوباره شاهد باشيم. باشد اين گونه عمل كنيم و اجازه ندهيم تا اين ثروت
خدادادي اسراف شود و يا به افساد كشيده شود
ارسال نظر برای این مطلب
درباره ما
این وبلاگ در راستای طرح ملی داناب تهیه و تنظیم گردیده،از خوانندگان عزیز تقاضا داریم با نظرات ارزشمند خود ما را دراین امر مهم یاری فرمایید.
اطلاعات کاربری
اهمیت آب از دیدگاه قرآن کریمآرشیو
نظرسنجی
نظر شما در رابطه با محتوای وبلاگ چگونه است؟
آمار سایت